Boere is die hart van die waardeketting

Deur: Francois Wilken, Boer & President van Vrystaat Landbou

Wat het eerste gekom? Die hoender of die eier?

Of in die geval van landbou kan mens vra: Die boer of die waardeketting?

Daar is 'n wanopvatting dat die boer daar is as gevolg van die waardeketting en die insetverskaffer. Nee! Hulle is daar as gevolg van die boer!

Duisende jare gelede het ons voorouers geleef van wat hulle in die veld versamel het. Later het boerdery – die oudste beroep – ontstaan om kos te produseer en in die moeilike tye te voorsien. Met verloop van tyd het ruilhandel ontstaan om kos te verskaf aan diegene wat nie geboer het nie.

John Deere het nie sonder rede in 1837 tot stand gekom nie. Daar was 'n boer aan wie hulle hul werktuie wou verkoop. Die landbou het oor die jare ontwikkel tot 'n bedryf waaruit besighede ontstaan het. Dit is dus duidelik dat feitlik alle ekonomiese aktiwiteite hul oorsprong aan boere te danke het.

Later het die boere hulself in belangegroepe begin organiseer en mense uit hul eie geledere aangestel om namens hulle te onderhandel en hul belange te beskerm. Die regering van die dag het op versoek van die boere begin om sekere dienste te lewer. Ons sal landboutegniese dienste, kultivarproewe, siektenavorsing, die skepping van Onderstepoort en vele ander onthou.

In die 'nuwe' Suid-Afrika het dit egter verander en baie van die dienste het in private hande beland. Dit is nie noodwendig sleg nie, uitstekende werk word gedoen. Die verskil is egter dat dit nie meer onafhanklik is nie en nou uit die boer se sak kom.

Wat het gebeur dat die boere hul stem en invloed verloor het?

’n Paar jaar gelede het dit goed gegaan met die vervaardigers. Ons kon uitbrei en vorentoe beweeg. Dit is belangrik dat ons as boere ook voorraad opneem en erken dat ons ons strukture die rug begin draai het en daardeur toegelaat het dat diegene wat namens ons moet praat nie noodwendig die regte leiers is nie. Ons het nie-boere en amptenare toegelaat om namens ons te praat. In plaas daarvan om leiers aanspreeklik te hou, het ons hulle laat staan, en in plaas daarvan om ons stemme dik te maak en die regte mense te kies, het ons begin blameer en verdeel.

Die korporatiewe wêreld is hard en gefokus op maksimum wins, met min agting vir langtermyn impak. Ja, boerdery is 'n besigheid en moet so bedryf word, maar boerdery is ook 'n roeping en 'n lewenswyse wat min bereid is om te onderneem.

Alhoewel boere deesdae tevrede moet wees met 'n opbrengs van slegs 1-2% op kapitaal (dit kan selfs laer wees!), sukkel hulle steeds – ten spyte van al die uitdagings – om voedsel te produseer en kan ons nie meer agteroor sit en kyk hoe hulle uitgebuit.

Ek hoor al hoe meer dat daar in die waardeketting gesê word dat kleiner boere nie meer bestaansreg het nie. Die idee van "skaalekonomie" word dikwels genoem, maar moet eers deeglik ondersoek word. Dit word aanbeveel om koopgroepe te stig om meer afslag te beding, daarom het ons koöperasies in die 70's gestig. Wat het nou gebeur?

Boere, dit is tyd om op te staan en saam te staan!

Kom ons open die gesprek – eerlik en met ’n oop gemoed – tussen alle rolspelers in die landbouwaardeketting. Dit is nodig om die bedryf tot voordeel van almal te bou.

’n Gesprek wat sal moet plaasvind is landboufinansiering, want die huidige stelsel werk nie. Dit is 'n gesprek vir 'n ander dag.